Vàng da Sơ sinh – Hiểu và xử lý sao cho đúng

Vàng da Sơ sinh - Hiểu và xử lý sao cho đúng

Vàng da sơ sinh – Hiểu và xử lý sao cho đúng.

Một bà mẹ kết bạn với tôi trên fb đã đăng 1 clip mang tên “Bí kíp phòng ngừa vàng da sơ sinh cho bé”; trong đó, bà cụ hàng xóm dùng một chất màu vàng chà lên toàn thân của con bạn ấy để bé hết vàng da (!). Một bạn khác, mang bé đến phòng mạch của tôi khám vì con vàng da từ nhiều ngày, cho biết bạn đang tránh tất cả các thức ăn có màu vàng (vì bạn ấy cho con bú mẹ) và phơi nắng cho bé mỗi sáng để mau hết vàng…. Mấy câu chuyện này hơi khó tin, nhưng là vài trong rất nhiều câu chuyện về những hiểu biết và thực hành không đúng về vàng da ở trẻ sơ sinh.

Dù đại đa số là Vàng da sinh lý và thường tự hết trong vòng tuần đầu, trong một số trường hợp, chất bilirubin trong máu có thể tăng rất cao (Vàng da bệnh lý), và tràn qua hàng rào bảo vệ não của trẻ, phá hủy các nhân thần kinh, gây TỔN THƯƠNG NÃO VĨNH VIỄN????. Tình trạng này gọi là Vàng da nhân. Trẻ bị vàng da nhân mang những di chứng về thần kinh hết sức trầm trọng: điếc, múa vờn, chậm phát triển về vận động, … Khi đã có di chứng thì bé không còn vàng da nữa, nên bạn thường khó tìm ra và qui kết tình trạng này cho vàng da. Chúng tôi đã gặp nhiều trường hợp thân nhân đưa trẻ nhỏ đến khám vì chậm vận động, múa vờn hay điếc, và phải truy hỏi kỹ lưỡng thì bố mẹ mới nhớ là bé từng vàng da rất nặng sau sinh…

Bệnh vàng da trẻ sơ sinh là gì?

Có 2 loại vàng da sơ sinh

  • Vàng da sinh lý
  • Vàng da bệnh lý

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh rất phổ biến và có thể xảy ra khi trẻ có bilirubin cao, sắc tố màu vàng được tạo ra trong quá trình phân hủy hồng cầu bình thường. Ở trẻ sơ sinh, các tế bào hồng cầu luôn được tạo mới và phá hủy, nhưng sự phá hủy diễn ra nhiều hơn hay là hiện tượng vỡ các hồng cầu sau sinh này, khi hồng cầu bị vỡ sẽ giải phóng ra hemoglobin, chất này sẽ được chuyển hóa tạo thành bilirubin. Sau đó bilirubin sẽ được chuyển hóa tại gan bé và đào thải ra ngoài qua phân và nước tiểu. Nhưng do gan của trẻ sơ sinh làm việc còn yếu nên việc thải bilirubin này không hiệu quả gây ra tình trạng tăng bilirubin trong máu, gây nên hiện tượng vàng da ở trẻ sơ sinh. Có thể gọi nó là vàng da sơ sinh sinh lý.

Trong hầu hết các trường hợp vàng da sơ sinh, vàng da sinh lý sẽ tự hết dần khi gan của bé phát triển và khi bé bắt đầu ăn, giúp thải bilirubin ra khỏi cơ thể. Trong hầu hết các trường hợp, vàng da sinh lý sẽ biến mất trong vòng từ 2 đến 3 tuần.

Tuy nhiên bên cạnh đó có hiện tượng vàng da sơ sinh gọi là vàng da bệnh lý , thường chứng vàng da kéo dài hơn ba tuần có thể là triệu chứng của bệnh lý. Ngoài ra, nồng độ bilirubin ở mức cao có thể khiến trẻ có nguy cơ bị điếc, bại não hoặc các dạng tổn thương não khác. Đó là lý do tại sao Viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo rằng tất cả trẻ sơ sinh phải được kiểm tra dấu hiệu vàng da (hoặc ít nhất là 8 đến 12 giờ) trước khi xuất viện, và vài ngày sau khi xuất viện.

Nguyên nhân gây ra bệnh vàng da sơ sinh là gì?

Trẻ sơ sinh có nguy cơ cao bị vàng da sơ sinh là:

  • Trẻ sơ sinh non tháng, hoặc trẻ sinh ra trước 37 tuần.
  • Trẻ sơ sinh không đủ sữa mẹ (hoặc sữa bột).
  • Trẻ sơ sinh có loại máu không tương thích với nhóm máu của mẹ: sẽ xảy ra hiện tượng các kháng thể phá huỷ các tế bào hồng cầu và làm bilirubin của bé tăng cao đột ngột.

Các nguyên nhân khác của vàng da trẻ sơ sinh :

  • Bầm tím khi sinh hoặc xuất huyết nội.
  • Bệnh lý về gan, mật.
  • Nhiễm trùng.
  • Thiếu hụt enzyme.
  • Bé có sự bất thường về hồng cầu.

Các triệu chứng của vàng da trẻ sơ sinh?

Ở góc nhìn của mẹ: Dấu hiệu đầu tiên của chứng vàng da sơ sinh là da bé vàng hơn và kết mạc mắt (lòng trắng) của đứa trẻ cũng bị vàng. Dấu hiệu vàng da này có thể bắt đầu trong vòng hai đến bốn ngày sau khi sinh và có thể bắt đầu ở mặt của bé trước, sau đó lan xuống khắp cơ thể. Nồng độ bilirubin thường cao nhất từ 3 đến 7 ngày sau khi sinh. Nếu mẹ dùng một ngón tay ép nhẹ nhàng lên da của em bé khiến cho vùng da trở nên vàng, có thể đó là dấu hiệu của bệnh vàng da.

Quan trọng hơn, dưới góc nhìn của bác sĩ là đánh giá tình huống vàng da này là sinh lý hay bệnh lý ?

Vàng da sinh lý

Thường chiếm 45 – 60% trẻ đủ tháng và hơn 60% trẻ đẻ non. Có một số đặc điểm

  • Thời gian xuất hiện vàng da sau 24 giờ tuổi.
  • Mức độ vàng da nhẹ – trung bình (vàng da ở mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn).
  • Tốc độ vàng da tăng chậm; đạt mức độ cao nhất vào ngày thứ 3 – 4 (trẻ đủ tháng), ngày thứ 5 – 6 (trẻ đẻ non) rồi giảm dần.
  • Vàng da kéo dài dưới 10 ngày.
  • Vàng da đơn thuần, không kèm với các dấu hiệu bất thường khác.

Không có test đặc hiệu nào để chẩn đoán vàng da sinh lý và chỉ nên nghĩ tới vàng da sinh lý sau khi đã loại trừ các nguyên nhân gây vàng da khác. Dẫu vàng da sinh lý thì vấn đề quan trọng là bác sĩ vẫn phải tiếp tục theo dõi sát hàng ngày về mức độ, tốc độ, thời gian kéo dài vàng da, các dấu bất thường, cũng như xét nghiệm máu bilirubin từng bước đánh giá, để phát hiện sớm vàng da bệnh lý, kịp thời điều trị, tránh được những biến chứng nặng nề

Vàng da bệnh lý

Vàng da có thể do ứ đọng bilirubin gián tiếp hoặc bilirubin trực tiếp trong cơ thể.

  • Vàng da xuất hiện sớm trước 24 – 36 giờ tuổi.
  • Mức độ vàng da vừa đến rõ, vàng toàn thân.
  • Tốc độ vàng da tăng nhanh.
  • Vàng da kéo dài trên 1 tuần (đủ tháng) hay trên 2 tuần (đẻ non).
  • Vàng da có kèm với bất kỳ dấu hiệu bất thường khác.

Vàng da bệnh lý khi kèm bất kỳ dấu hiệu bất thường như:

  • Nôn.
  • Bú kém, bụng chướng.
  • Ngưng thở.
  • Nhịp thở nhanh.
  • Nhịp tim chậm.
  • Hạ thân nhiệt.
  • Sụt cân.
  • Xanh tái, ban xuất huyết.
  • Dấu thần kinh: ngủ lịm, li bì, kích thích, gồng cứng người, co giật, hôn mê.

Ngoài ra kèm các triệu chứng biểu hiện riêng biệt của những bệnh lý nguyên nhân hay chỉ có chuyên môn mới biết như gan to, lách to,..
Để có thể tiếp cận chẩn đoán vàng da sơ sinh bệnh lý bác sĩ cần phải hỏi kỹ tiền sử, bệnh sử, phát hiện triệu chứng lâm sàng kèm theo với vàng da và dựa vào xét nghiệm máu bilirubin từng bước đánh giá.

Trẻ sơ sinh bị vàng da trong 24 giờ đầu tiên sau sinh cần phải đo nồng độ bilirubin ngay lập tức, thông qua xét nghiệm máu.
Các xét nghiệm bổ sung có thể là cần thiết để xem nếu bệnh vàng da của trẻ là do nguyên nhân nào? Bác sĩ có thể làm thêm xét nghiệm máu như công thức máu, xét nghiệm nhóm máu của bé, kiểm tra sự không tương thích của yếu tố Rhesus (Rh), thử nghiệm Coombs, có thể làm thêm siêu âm…

SO SÁNH CƠ BẢN VÀNG DA SƠ SINH

Vàng da sinh lýVàng da bệnh lý
Thời gian xuất hiện sau 24 giờ tuổi.trước 24 – 36 giờ tuổi.
Mức độnhẹ – trung bình (vàng da ở mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn).vừa đến rõ, vàng toàn thân.
Tốc độtăng chậm; đạt mức độ cao nhất vào ngày thứ 3 – 4 (trẻ đủ tháng), ngày thứ 5 – 6 (trẻ đẻ non) rồi giảm dần.Tốc độ vàng da tăng nhanh.
Thời gian kéo dàidưới 10 ngàydài trên 1 tuần (đủ tháng) hay trên 2 tuần (đẻ non)
Dấu hiệu đi kèmVàng da đơn thuần, không kèm với các dấu hiệu bất thường khác.Vàng da có kèm với bất kỳ dấu hiệu bất thường khác : nôn, bú kém, li bì,…
Cần làm gìcho trẻ bú đủ, thường xuyên Khám và điều trị ngay
Vàng da Sơ sinh - Hiểu và xử lý sao cho đúng

Làm sao biết bé vàng da và mức độ vàng da ?

Mẹ hoặc người chăm sóc lấy tay nhấn nhẹ lên các vùng ngực, bụng, đùi, cẳng chân, bàn chân của trẻ, khi thả tay ra, vùng da đó có màu vàng thì xem nhứ bé bị vàng da sơ sinh.

Vàng da sơ sinh sẽ xuất hiện trước tiên ở mặt và tiến triển theo hướng từ đầu đến chân. Lượng bilirubin càng cao chừng nào thì màu vàng thấy được ở vùng càng thấp chừng đó. Bạn hãy mang bé ra nơi có ánh sáng ban ngày ĐỦ SÁNG, tốt nhất là gần cửa sổ, vừa dùng ngón tay ấn da mũi bé vừa quan sát. Nếu thấy vàng tức là bé có vàng da. Nếu bé có vàng da thì tiếp tục ấn da xem xuống vùng thấp dần: ngực –> trên rốn –> dưới rốn –> đùi –> cẳng chân –> lòng bàn chân để xác dịnh chỗ thấp nhất còn thấy vàng da.

Vàng da Sơ sinh - Hiểu và xử lý sao cho đúng

Làm gì khi bé vàng da sơ sinh?

Hãy tiếp tục cho bé bú mẹ và theo dõi sát sự tiến triển của vàng da. Nếu bạn đang ở bệnh viện, hãy thảo luận với nhân viên y tế chăm sóc bé về vấn đề vàng da của con mình. Nếu bác sĩ dặn bạn đưa bé tới tái khám vì vàng da, hãy thực hiện đúng theo lời dặn bạn nhé!

Khi nào cần đưa trẻ vàng da đi khám?

Bạn phải đưa bé đi khám NGAY khi có một trong các dấu hiệu sau:

  • Vàng da sớm: xuất hiện trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, dù chỉ mới chớm vàng ở mặt
  • Vàng da tới đùi (hay dưới mức đùi)
  • Vàng da kèm dấu hiệu khác (bú kém, lừ đừ, sốt, …)
  • Còn vàng da sau 2 tuần tuổi ở trẻ sinh đủ tháng và sau 3 tuần tuổi ở trẻ sinh non.

Vàng da sơ sinh được điều trị ra sao?

Chứng vàng da sinh lý thường là nhẹ và tự giải quyết vì gan của em bé bắt đầu trưởng thành. Mẹ cho bé bú thường xuyên (từ 8 đến 12 lần một ngày) sẽ giúp trẻ sơ sinh đào thải bilirubin.

Chứng vàng da bệnh lý : Các bác sĩ sẽ quyết định trường hợp nào cần nhập viện điều trị và phương pháp điều trị cho bé nhằm hạ thấp mức bilirubin trong máu, gồm:

  • Ánh sáng liệu pháp (gọi nôm na là “chiếu đèn”): dùng đèn chuyên biệt tại bệnh viện (không phải đèn néon ở nhà bạn nhé!) và chiếu liên tục (trong vài ngày) lên da bé.
  • Thay máu: lấy máu có nhiều bilirubin ra, thay bằng máu có chứa rất ít bilirubin của người khỏe mạnh.

Có thể ngừa bệnh vàng da trẻ sơ sinh được không?

Không có cách nào để ngăn ngừa bệnh vàng da sơ sinh. Trong thời gian mang thai, mẹ có thể kiểm tra nhóm máu của mẹ và ông xã. Sau khi sinh, nhóm máu của bé sẽ được kiểm tra nếu cần thiết để loại trừ khả năng không tương thích nhóm máu có thể dẫn đến vàng da sơ sinh. Nếu bé bị vàng da, có nhiều cách mẹ có thể ngăn ngừa chứng bệnh này trở nên trầm trọng hơn, như:

  • Đảm bảo bé có đủ dinh dưỡng thông qua sữa mẹ. Cho bé bú 8 đến 12 lần một ngày trong vài ngày đầu đảm bảo rằng em bé không bị mất nước, giúp bilirubin thải ra nhanh hơn.
  • Nếu mẹ không thể cho con bú sữa mẹ vì chưa có sữa kịp thời, có thể chọn sữa công thức cho bé bú mỗi 2 đến 3 giờ trong tuần đầu tiên. Trẻ sơ sinh non tháng hoặc nhỏ hơn có thể uống ít sữa bột hơn. Nên tư vấn với bác sĩ, nếu mẹ quan tâm đến việc bé đang dùng quá ít hoặc quá nhiều sữa công thức hoặc nếu trẻ không thức dậy ít nhất 8 lần trong 24 giờ.

Theo dõi cẩn thận bé trong 5-7 ngày đầu tiên sau sinh các triệu chứng của bệnh vàng da, chẳng hạn như vàng da và mắt. Nếu mẹ nhận thấy rằng bé có các triệu chứng bệnh vàng da, hãy cho bé di khám ngay lập tức nhé.

Hãy nhớ rằng PHƠI NẮNG KHÔNG GIÚP GIẢM VÀNG DA. Bạn biết không, hầu hết các bé hết vàng da sau khi phơi nắng do bé chỉ bị vàng da sinh lý, nên tự hết mà thôi! Một số bà mẹ lại xoay sở nhiều cách khác nữa: thoa thuốc, cho uống nước đường,… và chỉ mang bé đi khám khi đã quá trễ, bé đã có triệu chứng tổn thương não (bỏ bú, li bì…).

Vàng da Sơ sinh - Hiểu và xử lý sao cho đúng

Tóm lại

  1. Có 2 loại vàng da sơ sinh : Sinh lý và bệnh lý
  2. Vàng da sinh lý : thường tự hết, mẹ thường xuyên cho con bú đủ
  3. Vàng da bệnh lý : đi khám và điều trị ngay, càng sớm càng tốt
  4. Điều cần làm : theo dõi da bé trong 24 – 36 giờ đầu và sau khi sinh 2- 3 tuần, phân biệt đúng vàng da của bé là gì

Vàng da sơ sinh có thể rất nặng và gây tổn thương não vĩnh viễn. Chỉ có 2 biện pháp điều trị vàng da hiệu quả là ánh sáng liệu pháp và thay máu. Hãy biết là phơi nắng không giúp giảm vàng da và phải mang bé đi khám vàng da đúng lúc bạn nhé!

Phát hiện sớm, chữa trị sớm, rất nhiều bé khoẻ mạnh, bố mẹ an tâm

Tìm hiểu và hiểu đầy đủ về vàng da sơ sinh

Bài viết tham khảo từ các nguồn :

  • Nhóm facebook : Vì con
Vàng da Sơ sinh - Hiểu và xử lý sao cho đúng

Trả lời

Cát nghe ạ !
icons8-exercise-96 chat-active-icon